GARIS PANDUAN AMALAN PENGILANGAN YANG
BAIK (GMP)
1.
PENGENALAN
Amalan Pengilangan Yang Baik (GMP) diwujudkan bagi membantu industri untuk mencapai piawai pengeluaran makanan
yang lebih tinggi bagimemenuhi kehendak-kehendak keselamatan makanan dan
kehendak pengguna.Garispanduan ini menyediakan panduan tentang elemen-elemen utama GMP kepada industri makanan daripada penerimaan bahan
mentah hingga ke pengedaran produk. Pelaksanaan garispanduan ini juga
mewujudkan keseragaman dalam Amalan Pengilangan Yang Baik (GMP) bagi industri makanan.
2. OBJEKTIF
(a) memaklumkan industri makanan tentang elemen-elemen
GMP
(b) memberi panduan kepada industri makanan tentang
asas amalan
kebersihan dan keperluan sanitasi bagi memastikan
penghasilan
makanan yang selamat
(c) membantu industri makanan untuk berupaya mencapai
pensijilan GMP
3. SKOP
Garispanduan ini terpakai kepada semua jenis industri
makanan di Malaysia termasuk bidang pemprosesan, pembungkusan,
penyimpanan, penstoran dan pengedaran. Garispanduan
ini perlu dibaca bersama dengan kod amali yang spesifik sekiranya ada dan bersesuaian.
4. DEFINISI
Bagi tujuan
garispanduan ini, terminologi-terminologi di bawah membawa maksud seperti berikut;
Kod khas amalan
seperti Kod Amalan Kebersihan Makanan, Kod Amalan bagi Udang Bersih yang Dimasak, Kod
Amalan bagi Kelapa Sawit, Sawit jenis Olien dan Stearin dan rujukan lain daripada CODEX Allimentarius
Malaysia 2 Pembersihan: pembuangan kekotoran, sisa baki makanan,
habuk, gris atau lain-lain bahan pencemar yang menjejaskan kebersihan.
Bahan Pencemar:
sebarang agen biologi dan kimia, bendasing dan bahan lain yang dimasukkan secara tidak sengaja ke dalam
makanan yang menjejaskan keselamatan makanan.
Pencemaran: kemasukan atau kehadiran bahan tercemar di
dalam makanan atau persekitaran makanan.
Penyahjangkitan:
mengurangkan bilangan mikroorganisma di persekitaran kepada tahap yang tidak mengugat keselamatan makanan
melalui penggunaan agen kimia dan/atau kaedah fizikal
Pengendali Makanan:
sesiapa yang secara langsung mengendalikan makanan yang berbungkus atau tidak dibungkus, peralatan makanan dan pinggan mangkuk, atau permukaan yang bersentuhan
dengan makanan oleh itu perlu mematuhi keperluan kebersihan makanan.
Keselamatan Makanan: jaminan makanan tidak akan
menyebabkan bahaya kepada pengguna apabila ia disediakan dan/atau dimakan
mengikut kegunaannya. Amalan Pengilangan Yang Baik (GMP): langkah-langkah universal yang mengawal keadaan operasi sesebuah premis makanan bagi membolehkan penghasilan makanan yang selamat.
Premis:
sebarang bangunan atau apa-apa struktur, kekal atau sebaliknya bersama-sama dengan tanah dan bangunan, atau struktur
lain yang terletak dan sebarang perkongsian tanah yang digunakan bagi penyediaan, pengawetan, pembungkusan, penyimpanan, pembawaan,
pengedaran dan penjualan sebarang jenis makanan. Air yang Selamat di minum (Potable Water): air yang
selamat diminum dan seperti yang ditetapkan di bawah Peraturan 394
Peraturan-Peraturan Makanan 1985, Akta Makanan 1983.
Sanitasi:
pengurangan bilangan mikroorganisma kepada paras yang akan menggelakkan bahaya pencemaran kepada produk makanan,
tanpa memberi kesan yang negatif kepada makanan, melalui agen-agen
kimia yang dan/atau kaedah fizikal yang sesuai. 3
Pelawat: individu termasuk kakitangan penyelenggaraan dalaman yang melawat seseorang atau sesuatu tempat.
5 PENUBUHAN : BANGUNAN DAN
KEMUDAHAN-KEMUDAHAN
5.1 Lokasi
Potensi sumber-sumber pencemaran perlu diberi
pertimbangan apabila membuat keputusan di mana premis makanan hendak
ditempatkan, termasuklah keberkesanan sebarang langkah bersesuaian
yang mungkin diambil bagi melindungi makanan. Premis makanan tidak
boleh ditempatkan dimana apabila, setelah menimbangkan semua
langkah-langkah perlindungan, adalah jelas wujudnya ancaman terhadap
keselamatan makanan dan kesesuaian. Khususnya premis makanan harus
ditempatkan jauh daripada;
a) kawasan yang alam sekitar yang tercemar dan aktiviti-aktiviti industri yang menunjukkan ancaman yang serius terhadap pencemaran makanan.
b) kawasan mudah dilanda banjir kecuali
langkah-langkah
kawalan adalah yang mencukupi .
c) kawasan yang
sering diserang serangga perosak.
d) kawasan di mana bahan buangan sama ada pepejal atau cecair, tidak boleh dilupuskan secara efektif.
5.2 Premis
Premis makanan perlu mempunyai rekabentuk dan dibina supaya dapat mengawal risiko pencemaran.
Premis perlu direkabentuk sesuai dengan tujuan penggunaannya.
5.2.1 Susun atur premis perlu membenarkan aliran
proses yang baik,amalan kebersihan dan
keselamatan yang baik termasuk pelindungan pencegahan serangan
makhluk perosak dan pencemaran silang diantara waktu operasi
dan semasa operasi.
5.2.2 Aliran proses
daripada penerimaan bahan mentah sehingga produk akhir perlu mengurangkan ‘criss-crossing’ dan ‘back tracking’ yang boleh menyebabkan
pencemaran.
5.2.3 Premis perlu direkabentuk bagi memudahkan
kerja-kerja pembersihan dan membantu
penyeliaan kepada kebersihan makanan.
5.2.4 Kemudahan sanitasi yang mencukupi perlu
dibekalkan 4
5.2.5 Ruang
pemunggahan perlu direkabentuk bersesuaian bagi membolehkan
pemindahan produk yang mudah rosak dapat dilakukan dengan segera.
5.2.6
Bangunan perlu berada di dalam keadaan yang baik dan diselenggara bagi mengelakkan
kemasukan makhluk perosak dan mencegah potensi tempat
pembiakan.
5.2.7 Kawasan pemprosesan perlu dibina menggunakan
bahan yang tidak mempunyai kesan
toksik dalam penggunaannya, permukaan
yang boleh dibersihkan dan
sentiasa dijaga supaya sentiasa bersih dan diselenggara dengan
baik. Di mana mungkin, penggunaan bahan kaca
perlu dielakkan.
a) Lantai di kawasan
basah perlu diperbuat daripada bahan
yang tidak licin dan membolehkan
penyaliran air yang mencukupi.
b) Siling dan lekapan
di bahagian atas perlu dibina untuk mengurangkan pengumpulan kotoran,
kondensasi, pengelupasan, serpihan dan mudah diselenggara.
c) Tingkap perlu
dibina bagi mengurangkan pengumpulan kotoran dan mudah dibersihkan. Di
mana perlu, tingkap dipasang dengan skrin kalis serangga, mudah
alih dan mudah dibersihkan. Seboleh mungkin, kawasan pemprosesan dibina
tanpa tingkap.
d) Pintu perlu
mempunyai permukaan yang rata, tidak menyerap dan mudah dibersihkan dan
sekiranya perlu dinyahjangkit.
e) Lekapan, saluran
dan paip perlu dipasang dengan cara bersesuaian supaya titisan atau
kondensasi tidak mencemarkan bahan mentah, peralatan dan
permukaan yang bersentuhan dengan makanan atau produk akhir.
f) Permukaan yang
bersentuhan dengan makanan perlu rata, lengai dan tidak menyerap.
Permukaan ini perlu berada dalam keadaan
yang baik, tahan lama dan
mudah dibersih, diselenggara dan dinyahjangkit.
g) Dinding dan pembahagi perlu mempunyai
permukaan yang rata dan mempunyai ketinggian
yang sesuai dengan operasi pemprosesan.
5.3 Kemudahan
5.3.1 Pencahayaan
5.3.1.1 Pencahayaan semulajadi atau buatan perlu
dibekalkan bagi beroperasi dalam keadaan yang bersih. Kecerahan cahaya perlulah mencukupi
bagi memenuhi kehendak operasi. Sebaik mungkin, pencahayaan
minimum tidak kurang daripada 215 lux pada jarak 90 sm dari
aras lantai. 5
5.3.1.2 Lekapan lampu
perlu berpenutup (contoh: lampu kalis
pecah) hendaklah ditutup
dengan penutup tahan pecah dan sentiasa dibersihkan bagi
mengurangkan risiko pencemaran produk.
5.3.2 Pengudaraan
Pengudaraan yang
mencukupi perlu disediakan untuk mengelakkan bahang
berlebihan, kondensasi, kotoran, asap dan wap untuk
mengeluarkan udara dan bau yang tercemar.
5.3.3 Bekalan Air
5.3.3.1 Bekalan air yang yang selamat (potable water) dan mencukupi dengan kemudahan
penyimpanan, pengedaran dan kawalan suhu perlu disediakan di
mana bersesuaian.
5.3.3.2 Bekalan air
yang selamat perlu digunakan untuk
memproses makanan dan membasuh
permukaan yang bersentuhan dengan makanan dan juga
peralatan.
5.3.3.3 Bekalan air
yang selamat dan bekalan air yang tidak
selamat diminum tidak boleh
dilakukan penyabungan silang antara satu sama lain. Kemudahan
penyimpanan air dan sistem penghantaran air (seperti hos dan
pili) perlu direkabentuk sempurna, dipasang dan diselenggara
dengan baik bagi mengelakkan pencemaran dan ‘back flow’ atau
‘siphonage’.
5.3.3.4 Ais yang
digunakan secara langsung dengan produk semasa pemprosesan atau
produk yang telah terhasil perlu dibuat menggunakan air
bersih selamat dan dilindungi daripada pencemaran.
5.3.4 Penyimpanan
Kemudahan
penyimpanan bagi produk makanan, bahan
ramuan dan bahan kimia bukan
makanan seperti bahan-bahan pembersihan, minyak pelincir dan bahan
api perlu disediakan.
5.3.4.1 Kemudahan
penyimpanan makanan perlu direkabentuk dan dibina bagi;
a) Membenarkan
penyelenggaraan dan pembersihan
yang mencukupi.
b) Mengelakkan
kemasukan makhluk perosak dan pembiakannya.
c) Membolehkan
makanan dilindungi dengan sempurna daripada pencemaran
semasa penyimpanan. 6
d) Di mana perlu,
menyediakan persekitaran yang dapat meminimakan kerosakan
makanan (seperti; kawalan suhu dan kelembapan).
5.3.4.2 Makanan perlu
disimpan atau disusun supaya terdapat
ruang sekurang-kurangnya 15
sentimeter di antara dinding tempat penyimpanan dengan
makanan yang disimpan.
5.3.4.3 Sebarang benda, lekapan atau peralatan yang
bertujuan untuk digunakan
bersama-sama tempat penyimpanan makanan, perlu dipasang
sekurang-kurangnya 20 sentimeter daripada lantai bagi memberi ruang untuk
pembersihan dan nyahjangkitan apabila perlu, kecuali
makanan yang disimpan di atas palet tidak kurang daripada 15
sentimeter.
5.3.4.4 Jenis kemudahan penyimpanan yang
dikehendaki bergantung kepada sifat semulajadi makanan.
5.3.4.5 Di mana perlu,tempat penyimpanan berasingan
bagi bahanbahan pembersihan dan bahan-bahan merbahaya perlu disediakan. Ia perlu
sentiasa dikunci dan hanya kakitangan yang dibenarkan sahaja
mempunyai akses kepadanya.
5.3.5 Kemudahan
Sanitasi
5.3.5.1 Kemudahan
kebersihan untuk pekerja perlu mencukupi dan boleh digunakan di kawasan
operasi, direkabentuk dan diselenggara dengan baik setiap
masa.
5.3.5.2
Kemudahan-kemudahan ini termasuklah;
a) tempat membasuh
tangan dan alat pengering ,termasuklah sinki, sabun cecair, bekalan
air bersih yang berterusan dan tisu
pakai buang.
b) bilangan tandas yang mencukupi
c) bilik persalinan
yang mencukupi untuk kakitangan.
5.3.5.3 Tandas tidak terbuka secara langsung kepada
mana-mana bilikatau ruang yang digunakan
untuk tujuan penyimpanan dan penghasilan makanan.
Kemudahan membasuh dan mengering termasuk sinki, sabun
cecair, tisu pakai buang dan bekalan air bersih perlu
disediakan di dalam tandas.
5.3.5.4 Apabila perlu,kemudahan membasuh dan
membersih peralatan di rekabentuk, dibina
dan diselenggara untuk mengelakkan pencemaran. 7
5.4 Peralatan dan
Perkakasan
5.4.1. Peralatan dan
perkakasan yang digunakan semasa
pemprosesan perlu mempunyai
rekabentuk yang sesuai.
5.4.2 Bagi peralatan dan perkakasan yang
bersentuhan dengan makanan, agen pembersihan dan
sanitasi perlu daripada bahan yang tidak reaktif dan mudah
menghakis serta mudah dibersihkan dan disanitasi.
5.4.3 Semua peralatan perlu diletakkan di mana ia
mudah digunakan bagi tujuan
penyelenggaraan dan pembersihan peralatan dan juga ruangruang yang berhampiran.
6 KAWALAN
PENGOPERASIAN: AMALAN DAN PROSEDUR
6.1 Keperluan
Bahan Mentah dan Aditif
Makanan
6.1.1
Spesifikasi bertulis untuk setiap penerimaan bahan mentah dan bahan pembungkusan
hendaklah disediakan dan mematuhi perundangan kebangsaan.
6.1.2
Aditif makanan perlu berkualiti gred makanan dan dikendalikan dengan cara yang sama
seperti bahan ramuan makanan.
6.2 Penerimaan dan Penyimpanan Bahan
Mentah
6.2.1 Di mana perlu,
bahan mentah perlu diperolehi daripada pembekal disahkan.
6.2.2 Penerimaan
bahan mentah perlu diuruskan dan dipindahkan ke bahagian pemprosesan
dan penyimpanan dengan cara untuk mengurangkan
kerosakan dan pencemaran. Suhu bilik penyimpanan perlu dikawal untuk
meminimakan kerosakan.
6.2.3 Penerimaan
bahan mentah seperti bahan
pembungkusan perlu diuruskan dan
disimpan dengan cara yang dapat mengurangkan kerosakan dan
pencemaran, (seperti pencemaran habuk, kawalan terhadap ketinggian
susunan bahan dan kerosakan ‘forklift’)
6.2.4 Bahan mentah
perlu diletakkan dan disusun supaya ia tidak bersentuhan dengan
lantai dan dinding.
6.2.5 Tarikh penerimaaan dan sumber bahan mentah
perlu direkodkan dan dilabelkan. Keluar
masuk stok perlu menggunakan sistem giliran (firstin-first-out) . 8
6.3 Aspek Utama
Sistem Kawalan Pemprosesan
Melaksanakan prosedur
kawalan yang berkesan di setiap proses :
a) Masa dan suhu
perlu dikawal secara berkesan bagi
memastikan keselamatan dan
kualiti makanan.
b) Kesemua alat
pengukur termasuk pengukur masa, suhu dan berat perlu disukat
mengikut keperluan.
c) Kawalan yang
berkesan bagi mengelakkan pencemaran silang hendaklah diadakan.Contohnya kawalan pencemaran dari bahan mentah kepada makanan
yang telah diproses atau dari pekerja kepada makanan yang
telah di proses.
d) Langkah kawalan
terhadap bahaya fizikal, kimia dan biologi semasa pemprosesan hendaklah
diamalkan. Alat penyaringan seperti penapis, pengesan
logam atau pengayak (sieve) hendaklah digunakan di mana
perlu.
e) Kuantiti di mana
aditif makanan yang di tambah ke dalam makanan perlu mematuhi
perundangan nasional dan berada pada tahap paling rendah untuk
mendapat kesan yang dikehendaki.
f) Pembukaan
peralatan perlu dilindungi daripada bahan pencemar.
6.4 Operasi Pembungkusan
6.4.1 Bahan-bahan pembungkusan perlu terdiri
daripada bahan bukan toksik dan yang bersentuhan
secara langsung dengan makanan perlu berkualiti gred
makanan. Bahan-bahan tersebut perlu diperiksa bagi mengesan sebarang
kerosakan sebelum digunakan untuk
mengelakkan potensi
kejadian pencemaran makanan.
6.4.2 Bekas pembungkusan yang boleh di guna semula perlu mematuhi perundangan nasional
serta tahan lama, mudah dibersihkan dan perlu dinyahjangkit.
6.4.3
Pengisian dan penutupan produk yang berkesan perlu dikawal sepenuhnya.
6.4.4 Produk yang dibungkus perlu dikendalikan dan
dipindahkan ke dalam bungkusan luar dengan
cara meminimakan kerosakan.
6.4.5 Produk yang dibungkus perlu disimpan dalam
keadaan penyimpanan yang optima. 9
a) Suhu dan masa
perlu dikawal dan dipantau untuk mengurangkan kerosakan produk.
b) Kemudahan
penyimpanan dan peralatan perlu sentiasa diselenggara untuk
memastikan operasi yang optima.
c) Produk yang
dibungkus perlu diletak dan disusun
supaya tidak bersentuhan dengan
lantai dan dinding.
d) Bekas penyimpanan
(holding containers) perlu diletakkan di atas palet yang di wasap
atau di sanitasi
6.5 Air, Ais dan Stim
6.5.1 Hanya air yang selamat diminum atau yang
mempunyai kualiti
air minuman seperti
yang dispesifikasikan dalam PeraturanPeraturan Makanan 1985 sahaja digunakan
untuk pemprosesan makanan dan untuk
membuat ais (kecuali ais untuk mengendalikan ikan
semasa post-harvest).Hanya stim yang dihasilkan daripada
air yang selamat diminum sahaja digunakan untuk pemprosesan
makanan dan permukaan-permukaan yang bersentuhan dengan
makanan.
6.5.2 Ais untuk kegunaan, pemprosesan dan yang akan
bersentuhan dengan makanan hendaklah
dikendalikan dan disimpan dengan betul untuk
melindunginya daripada pencemaran.
6.5.3 Jika tangki penyimpanan digunakan,
langkah-langkah kawalan hendaklah diambil
untuk memastikan tiada sebarang bentukpencemaran berlaku.
6.5.4 Penggunaan air
yang selamat diminum bagi pemprosesan perlu sentiasa dipantau.
6.6 Verifikasi Terhadap Keselamatan Produk
Akhir. Sampel produk akhir perlu diambil secara rawak
dan berkala untuk analisis bagi
mengesahkan kepatuhannya terhadap perundangan nasional.
6.7 Sistem Penarikan
Balik (Recall) (rujuk para 10)
6.7.1 Sistem
penarikan balik perlu meliputi prosedur
bertulis bagi memastikan pengenalpastian produk dan penarikan balik produk dengan cepat
daripada pasaran sebaik sahaja pencemaran produk
dikenalpasti atau aduan pengguna terhadap keselamatan
makanan. 10
6.7.2 Pengurus perlu
memastikan prosedur yang berkesan diadakan dan dilaksanakan
untuk menangani sebarang bahaya kepada keselamatan makanan
dan membolehkan sebarang tindakan penarikan balik
produk yang berkenaan daripada pasaran.
6.7.3 Pengesanan produk adalah penting untuk sistem
penarikan balik yang berkesan.
7 PENYELENGGARAAN DAN SANITASI
7.1 Premis dan
peralatan perlu berada di dalam keadaan yang baik dan diselenggarakan untuk;
a) Memudahkan semua prosedur sanitasi
b) Berfungsi seperti yang ditetapkan
c) Mencegah pencemaran makanan, seperti daripada habuk logam, kepingan
plaster, debu dan bahan kimia.
7.2 Program
penyelenggaraan pembersihan perlu
dipantau secara berterusan dan di
mana perlu didokumentasikan untuk memastikan
keberkesanannya. Program penyelenggaraan
pembersihan secara
bertulis perlu menerangkan tentang ;
a) Kawasan;
b) Peralatan dan
perkakasan;
c) Tanggungjawab bagi
tugasan tertentu;
d) Kaedah dan
kekerapan ;
e) Urusan
pemantauan
7.3 Bangunan,
alat-alat lekapan dan kemudahan fizikal premis yang lain perlu
diselenggara supaya dalam keadaan yang
bersih dan dijaga dengan baik.
Operasi penyelenggaraan perlu dilakukan dengan cara yang
boleh melindungi makanan dan permukaan yang bersentuhan
dengan makanan atau bahan-bahan pembungkusan makanan
daripada pencemaran.
7.4 Sebarang
perubahan struktur, pembaikan, pengubahsuaian, kerjakerja pemasangan paip
saluran air yang dijalankan atau perlu dijalankan tanpa
sebagai penangguhan.
7.5 Semua peralatan perlu dibersihkan dan diselenggara. Permukaan peralatan yang
bersentuhan dengan makanan perlu dibersihkan dan disanitasi
sebelum dan selepas setiap operasi perkilangan.
7.6 Alatan seperti penapis dan alat penyaringan perlu mudah dikeluarkan bagi
tujuan pemeriksaan, penggantian dan pembersihan. 11
7.7 Keseluruhan premis perlu diselenggara supaya
bersih,kemas dan bebas daripada
sebarang pengumpulan kotak, tin, botol kosong, sampah sarap dan
sebarang benda yang tidak berkenaan.
7.8 Proses pembersihan hendaklah memastikan tiada
saki baki makanan dan kotoran
yang boleh mencemarkan makanan. Kaedah pembersihan
dan bahan pembersih yang digunakan
bergantung kepada
jenis pemprosesan makanan. Nyahjangkitan mungkin perlu selepas
pembersihan.
7.9 Pembersihan boleh dilakukan dengan
memisahkan atau mengabungkan
penggunaan kaedah fizikal seperti haba, menyental, pembersih
vakum atau kaedah lain yang menggelakkan
penggunaan air, dan kaedah kimia menggunakan sabun, alkali atau
asid
7.10 Bahan kimia yang
digunakan dalam pembersihan hendaklah dikendalikan dan
digunakan secara berhati-hati mengikut arahanarahan pengeluar dan disimpan
berasingan dari makanan serta dalam bekas yang
mudah dikenalpasti untuk mengelakkan risiko pencemaran makanan.
7.11 Pelincir
berkualiti gred makanan perlu digunakan.
7.12 Program-program pembersihan dan
penyahjangkitan perlu memastikan semua
bahagian bangunan dibersihkan dengan betul, termasuklah
peralatan pembersihan.
7.13 Program-program
hendaklah disediakan dengan nasihat atau selepas berunding dengan pakar yang berkaitan
mengikut kesesuaian dan
keperluan.
7.14 Kawalan Makhluk Perosak
7.14.1 Pihak
pengurusan perlu memastikan bahawa;
a) Bangunan hendaklah
sentiasa dalam keadaan yang baik untuk mencegah
kemasukan serangga perosak dan menghapuskan kawasan
yang berpotensi untuk pembiakan serangga perosak.
b) Lubang, longkang dan kawasan dimana
berkemungkinan merupakan jalan masuk
serangga perosak hendaklah ditutup rapat.
c) Sumber-sumber
makanan yang berpotensi untuk menarik perhatian makhluk
perosak hendaklah sentiasa di simpan di dalam bekas kalis
makhluk perosak, tidak diletakkan di atas
lantai dan disusun jauh
daripada dinding.
d) Kawasan dalam dan
luar premis mestilah sentiasa bersih. 12
e) Bahan buangan
perlu disimpan di dalam bekas kalis makhluk perosak yang bertutup
f) Premis makanan dan
kawasan sekitarnya perlu sentiasa diperiksa bagi tujuan
mengesan sekiranya ada bukti-bukti serangan makhluk
perosak.
g) Serangan makhluk
perosak perlu ditangani dengan segera supaya tidak
menjejaskan keselamatan dan kesesuaian makanan
h) Rawatan dengan
bahan kimia, fizikal atau biologi perlu dijalankan tanpa
mendatangkan ancaman terhadap keselamatan dan
kesesuaian makanan
i) Haiwan tidak
dibenarkan berada di premis pemprosesan makanan.
7.14.2 Program
kawalan makhluk perosak yang berkesan bagi premis dan peralatan
perlu merangkumi perkara-perkara berikut;
a) Nama orang yang
bertanggungjawab atau nama
syarikat kawalan
makhluk perosak
b) Bahan kimia yang
digunakan dan kepekatannya
c) Lokasi
penggunaannya
d) Kaedah dan
kekerapan penggunaan
e) Peta lokasi
perangkap, dan
f) Kekerapan
pemeriksaan untuk verifikasi terhadap keberkesanan
program
7.15 Bahan Buangan dan Pengurusan Sisa Kumbahan
7.15.1 Pengurusan
Bahan Buangan
Pembuangan bahan
buangan mesti dilakukan dengan cara yang dapat menghalang
pencemaran makanan bermula dari bahan mentah
sehingga produk siap, air yang boleh diminum dan hendaklah
tidak memberi sebarang gangguan kepada persekitaran.Peruntukan yang
sesuai mesti dibuat untuk pembuangan dan penyimpanan bahan buangan.Bahan buangan mestilah tidak dikumpulkan di
kawasan pengendalian makanan,penyimpanan makanan
dan ruang-ruang bekerja yang lain dan dikawasan
persekitaran kecuali ianya tidak dapat dielakkan. Bekas penyimpanan dan
kawasan penggumpulan bahan buangan mesti
dibersihkan dengan betul dan dinyahjangkitkan
secara teratur. 13
7.15.2 Pengurusan
Sisa Kumbahan
Sisa kumbahan hendaklah dibuang dengan cara mengasingkan
pencemaran sepanjang proses iaitu daripada bahan mentah kepada
produk akhir termasuklah air bersih.
a) Sisa cecair mesti
dibuang dengan cara yang boleh mengelakkan
pencemaran dari bahan-bahan mentah hingga produk siap
dan air yang boleh diminum;
b) Semua sistem
rangkaian paip air (plumbing) dan pembuangan sisa
cecair serta pembentungan, hendaklah mencukupi
untuk menampung keperluan yang tinggi;
c) Semua rangkaian
hendaklah kedap air dengan sekatan-sekatan dan
lubang pengudaraan yang mencukupi;
d) Bahan buangan yang
tersekat di dalam sistem perparitan hendaklah
selalu dibersihkan dan dijalankan setiap hujung hari
bekerja.
8 Pekerja
8.1 Kebersihan Diri
8.1.1
Semua pengendali makanan hendaklah menjalani pemeriksaan perubatan setiap
tahun oleh pegawai perubatan yang berdaftar dan mendapat vaksinasi
mengikut keperluan peraturan terkini.
8.1.2 Pengendali
makanan yang dikenal pasti atau disyaki
mengidap atau pembawa penyakit
bawaan makanan perlu :
a) Melaporkan kepada pihak pengurusan dengan serta merta;
b) Tidak dibenarkan
untuk memasuki premis makanan atau mengendali makanan;
dan
c) Diwajibkan
mendapatkan rawatan sehingga disahkan telah sembuh dan sihat oleh
pegawai perubatan yang berdaftar sebelum dibenarkan
mengendali makanan.
8.1.3 Luka dan kecederaan perlu dibalut dengan
pembalut kalis air yang sesuai di mana
pengendali makanan berkenaan dibenarkan untuk meneruskan kerja.
8.1.4 Pengendali makanan perlu mengekalkan
kebersihan diri yang tinggi dan di mana perlu,
memakai pakaian pelindung yang bersih dan sesuai, penutup
kepala, sarung tangan, penutup mulut (mask) dan
kasut. 14
• Semua pengendali
makanan perlu membasuh tangan dengan cara yang betul dan menggunakan sabun cecair daripada bekas (dispenser)
atau bahan sanitasi dan air yang selamat .
a) Pada permulaan
aktiviti pengendalian makanan;
b) Selepas
menggunakan tandas;
c) Selepas mengendali
makanan mentah atau bahan tercemar;
d) Selepas bersin dan
batuk sekiranya tidak dapat dielakkan.
• Pengendali makanan
hendaklah
(a) Mengekalkan kuku
yang pendek dan bersih
(b) Menanggalkan
pakaian pelindung (iaitu baju luar, penutup kepala,
apron) sebelum ke tandas
(c) Tidak batuk,
meludah, menjilat jari, menggaru badan,menghembus hidung,
merokok atau mengunyah tembakau, sirih atau
gula-gula getah, atau melibatkan diri dalam perlakuan
yang boleh menyebabkan pencemaran makanan
• Barang kemas atau
objek-objek lain yang boleh terjatuh
atau mencemarkan makanan
dilarang memakai atau membawanya ke dalam kawasan
pemprosesan makanan. Barang kemas yang tidak
ditanggalkan, termasuklah gelang perkahwinan atau tanda amaran perubatan perlu dibalut.
• Pergerakan pekerja
hendaklah tidak menyebabkan pencemaran silang kepada produk
dan keluar masuk pekerja hendaklah dikawal bagi
mengelakkan kemungkinan berlaku pencemaran.
• Barangan peribadi
atau pakaian tidak boleh disimpan di tempat pemprosesan makanan.
8.2 Pelawat
8.2.1
Pelawat-pelawat yang memasuki kawasan
pemprosesan dan pengendalian
makanan hendaklah memakai pakaian pelindung mengikut
kesesuaian dan mematuhi peraturan kebersihan individu
yang ditetapkan.
8.2.2
Pelawat hendaklah diiringi oleh kakitangan pengurusan apabila memasuki
kawasan pemprosesan.
9 PENGANGKUTAN
DAN PENGEDARAN
Makanan mesti
dilindungi secukupnya daripada pencemaran dan kerosakan semasa aktiviti
pengangkutan dan pengedaran. Jenis
pengangkut atau 15 kontainer yang
digunakan bergantung kepada sifat makanan dan di mana ia harus dibawa.
9.1
Keperluan
Pengeluar atau
pengedar hendaklah memastikan bahawa pengangkutan produk
siap mematuhi syarat-syarat berikut:
a) Menyediakan
perlindungan yang berkesan daripada
pencemaran termasuk habuk dan asap
b) Semua kelengkapan
dalam kenderaan pengangkutan hendaklah bersih, berkeadaan
baik, licin, boleh dibersihkan dan sekiranya perlu, dinyahjakitkan
dan ditutup untuk menghalang kemasukan serangga perosak dan
sebarang sumber pencemaran
c) Mempunyai ruang
pengasingan makanan yang berlainan atau makanan daripada yang
bahan bukan makanan secara berkesan, semasa pengangkutan
dan pengedaran, sekiranya perlu.
d) Mempunyai kaedah
pengawalan yang berkesan ke atas suhu, kelembapan, atmosfera
dan keadaan lain bagi melindungi makanan daripada
pertumbuhan mikrob merbahaya dan kerosakan yang menyebabkan
ianya tidak selamat untuk dimakan.
9.2 Kegunaan dan Penyelenggaraan
Pengangkutan dan
kontena yang digunakan untuk mengangkut dan mengedarkan makanan
hendaklah sentiasa bersih, berkeadaan baik dan sesuai. Sekiranya
pengangkutan atau kontainer yang sama digunakan untuk
mengangkut dan mengedarkan perlbagai
jenis makanan, atau bukan
makanan, pembersihan yang berkesan dan,
jika perlu, proses membasmi kuman hendaklah dijalankan.Kenderaan yang besar,
kontainer dan pengangkutan hendaklah direka dan dilabelkan dengan
penyataan “UNTUK MAKANAN SAHAJA”
(FOR FOOD USE
ONLY) dan bukan untuk tujuan lain,
mengikut kesuaian.
10 PENGESANAN
10.1 Dokumentasi dan rekod proses dan produk yang
mencukupi dan berkesan, pelabelan
produk akhir dan program penarikan balik
bagi produk tercemar perlu
disediakan untuk memberi respond jika berlaku 16 ancama keselamatan
makanan dan selaras dengan keperluan peraturan.
10.2 Semua rekod hendaklah dijaga dan disimpan
dalam jangka masa yang lebih daripada jangka
hayat produk. Rekod penting perlu termasuk :
• bahan mentah
• pembekal
• kualiti air dan
bekalan (sumber, rawatan air dan keputusan analisis)
• peralatan
penyenggaraan
• pemprosesan dan
pemantauan
• tindakan
pembetulan
• pembersihan dan
sanitasi
• kawalan makhluk
perosak
• pekerja (rekod
kesihatan dan latihan)
• ujian kualiti
produk
• pengedaran
(maklumat yang mencukupi untuk membolehkan pengesanan dilakukan
kepada kod tertentu atau nombor lot seperti identiti produk dan
saiz, nombor lot atau kod, kuantiti, maklumat pelanggan – nama dan
alamat premis, nombor telefon, keadaan penyimpanan daripada
peringkat permulaan pengedaran produk).
• audit dalaman /
pemeriksaan kendiri
• audit luaran atau
audit pembekal
10.3 Maklumat Produk
10.3.1 Semua
produk makanan hendaklah disertakan
dengan/atau maklumat yang mencukupi, untuk membolehkan pengedali seterusnya dalam
rantaian makanan tersebut, dapat mengendalikan,
mempamerkan, menyimpan dan menydiakan serta menggunakan
produk tersebut dengan selamat dan betul.
10.3.2 Pelabelan
produk dan bekas (holding container) mestilah hendaklah mematuhi
keperluan perundangan yang berkaitan.
10.3.3 Setiap
bungkusan produk perlu dilabel secara kekal, mudah dibaca, dan tahan
lama, serta mengandungi maklumat jenama, jenis produk (kod
produk), syarikat yang bertanggungjawab, tarikh luput dan
cadangan suhu penyimpanan.
10.3.4 Prosedur perlu
disediakan untuk mengelakkan kesalahan pelabelan.
11 PEMERIKSAAN
DALAMAN
11.1 Pemeriksaan kendiri 17
Pemeriksaan kendiri
di keseluruhan kemudahan kilang dan tempat pemprosesan perlu dijalankan secara berkala untuk
memastikan keberkesanan dan
kecukupan program keselamatan makanan
11.2 Audit dalaman
11.2.1 Audit dalaman
perlu dijalankan sekurang-kurangnya 6 bulan sekali oleh kumpulan
audit berkecuali yang dilantik oleh pihak pengurusan.
11.2.2 Audit dalaman
perlu juga dijalankan ke atas pembekal dan kontraktor, sekiranya
perlu
11.2.3 Tindakan
pembetulan perlu diambil ke atas mana-mana ketidakpatuhan yang
dikesan.
11.2.4 Laporan perlu
disediakan selepas setiap audit dalaman dijalankan.
12. LATIHAN
12.1 Semua pengendali makanan perlu menyertai
latihan yang dijalankan oleh Sekolah Latihan
Pengendali Makanan yang diiktiraf oleh Kementerian Kesihatan Malaysia. Mereka
perlu dilatih tentang kebersihan diri dan pengendalian produk secara bersiri
terutamanya tentang langkah-langkah berjaga-jaga yang perlu untuk mengelakan
pencemaran produk.
a) Jadual latihan
perlu didokumenkan
b) Latihan perlu
dijalankan berdasarkan program latihan yang telah
ditetapkan
c) Latihan perlu
diberikan semasa mereka mula bekerja dan
dijalankan secara kerap untuk
mengemaskini
pengetahuan dan kompetensi pekerja.
12.2 Latihan Program
Penilaian
Penilaian dari masa
ke semasa seperti pemerhatian dan
penilaian mengenai keberkesanan
latihan dan program-program yang diberikan hendaklah
dilakukan. Penyeliaan dan pemeriksaan secara rutin hendaklah
dijalankan untuk memastikan bahawa amalan dan prosedur kebersihan
dijalankan seperti dirancang.
12.3 Latihan Ulangan
Program-program
latihan hendaklah dikaji secara rutin dan dikemaskini,
sekiranya perlu. Sistem berkaitan program latihan 18 hendaklah
dilaksanakanuntuk memastikan semua pengendali makanan
menitikberatkan pengawalan keselamatan makanan di dalam semua
prosedur.
Sumber : http://fsq.moh.gov.my